در دنیای صنعت، نوار نقاله‌ها نقش حیاتی در جابجایی مواد و کالاها ایفا می‌کنند. اما این ماشین‌های قدرتمند، در صورت عدم رعایت نکات ایمنی و نگهداری صحیح، می‌توانند به منبع خطرات جدی و حوادث فاجعه‌بار تبدیل شوند. در این مقاله، به سه داستان واقعی (به صورت داستان‌سازی بر اساس حوادث مشابه) از حوادث نوار نقاله در سه نقطه مختلف جهان می‌پردازیم و درس‌هایی از آن‌ها برای بهبود ایمنی و پیشگیری از وقوع حوادث مشابه استخراج می‌کنیم. این مقاله به متخصصین، مهندسین، مدیران ایمنی و کارگران صنایع مختلف کمک می‌کند تا با درک بهتر خطرات نوار نقاله، اقدامات لازم برای حفظ ایمنی محیط کار را انجام دهند.

جهنم زیرزمینی: آتش‌سوزی در معدن زغال سنگ استرالیا

در قلب استرالیا، در یکی از بزرگترین معادن زغال سنگ جهان، نوار نقاله‌ای عظیم به طول چندین کیلومتر، وظیفه انتقال زغال سنگ استخراج شده از اعماق زمین به سطح را بر عهده داشت. این نوار نقاله، شریان حیاتی معدن بود و توقف آن به معنای اختلال جدی در تولید و اقتصاد منطقه بود.

در یک روز گرم و خشک تابستانی، در حالی که نوار نقاله با حداکثر ظرفیت خود کار می‌کرد، جرقه‌ای کوچک از یکی از رولیک‌های فرسوده نوار نقاله به بیرون جهید. این جرقه، در میان گرد و غبار غلیظ زغال سنگ معلق در هوا، به سرعت شعله‌ور شد. آتش به سرعت روی تسمه لاستیکی نوار نقاله و زغال سنگ‌های انباشته شده روی آن گسترش یافت.

دود غلیظ و سیاه ناشی از سوختن زغال سنگ و لاستیک، تونل‌های معدن را فرا گرفت و دید کارگران را به شدت کاهش داد. سیستم تهویه معدن، که برای چنین شرایط اضطراری طراحی نشده بود، قادر به خارج کردن حجم زیاد دود نبود. کارگران که در اعماق زمین گرفتار شده بودند، در معرض خطر خفگی و مسمومیت با گازهای سمی قرار گرفتند.

آتش‌سوزی به سرعت در طول نوار نقاله گسترش یافت و به بخش‌های دیگر معدن نیز سرایت کرد. دمای هوا به شدت افزایش یافت و شرایط برای کارگران و تیم‌های امداد بسیار دشوار شد. تیم‌های آتش‌نشانی و امداد از سطح زمین وارد معدن شدند، اما به دلیل دود غلیظ و دمای بالا، پیشروی آن‌ها بسیار کند بود.

این حادثه، به دلیل گستردگی آتش‌سوزی و دشواری دسترسی به محل حادثه، به یکی از بزرگترین حوادث معدن در تاریخ استرالیا تبدیل شد. تلاش‌های بی‌وقفه تیم‌های امداد، جان بسیاری از کارگران را نجات داد، اما متأسفانه تعدادی از کارگران در این حادثه جان خود را از دست دادند و خسارات مالی سنگینی به معدن وارد شد.

پس از این حادثه، تحقیقات گسترده‌ای در مورد علت وقوع آتش‌سوزی و نحوه عملکرد سیستم‌های ایمنی معدن انجام شد. نتایج این تحقیقات نشان داد که عدم نگهداری صحیح نوار نقاله، فرسودگی قطعات، عدم وجود سیستم‌های اعلام و اطفاء حریق مناسب و آموزش ناکافی کارگران در مورد نحوه برخورد با شرایط اضطراری، از عوامل اصلی وقوع این حادثه بوده‌اند.

این حادثه تلخ، درس‌های مهمی در مورد اهمیت ایمنی در معادن و صنایع مشابه به جا گذاشت. از جمله این درس‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• نگهداری پیشگیرانه: بازرسی و نگهداری منظم تجهیزات، به ویژه نوار نقاله‌ها، برای جلوگیری از فرسودگی و خرابی قطعات، از اهمیت حیاتی برخوردار است.
• سیستم‌های اعلام و اطفاء حریق: نصب سیستم‌های پیشرفته اعلام و اطفاء حریق در معادن و سایر محیط‌های صنعتی، می‌تواند از گسترش آتش‌سوزی و کاهش خسارات جلوگیری کند.
• آموزش کارگران: آموزش کارگران در مورد نحوه کار با تجهیزات، رعایت نکات ایمنی و برخورد با شرایط اضطراری، می‌تواند از وقوع حوادث و کاهش خسارات جانی جلوگیری کند.
• طراحی سیستم‌های تهویه مناسب: سیستم‌های تهویه مناسب در معادن و سایر محیط‌های زیرزمینی، برای خارج کردن دود و گازهای سمی در شرایط اضطراری، ضروری است.

سقوط مرگبار: ریزش نوار نقاله در شیلی

در قلب صحرای آتاکاما در شیلی، یکی از خشک‌ترین مناطق جهان، معدن مس عظیمی قرار داشت که نوار نقاله‌ای طولانی و مرتفع، وظیفه انتقال سنگ معدن از معدن روباز به کارخانه فرآوری را بر عهده داشت. این نوار نقاله، با عبور از دره‌ها و تپه‌ها، منظره‌ای چشمگیر و در عین حال خطرناک را به وجود آورده بود.

یک روز، در حالی که نوار نقاله با ظرفیت کامل در حال کار بود، به دلیل ترکیبی از عوامل مختلف از جمله فرسودگی سازه، خوردگی ناشی از شرایط آب و هوایی سخت و عدم بازرسی‌های فنی کافی، بخشی از سازه نگهدارنده نوار نقاله دچار ریزش شد.

سقوط این بخش از نوار نقاله، مانند یک اثر دومینو، باعث ریزش بخش‌های دیگر نیز شد. نوار نقاله به طول صدها متر، با صدای مهیبی به پایین دره سقوط کرد و خسارات جبران‌ناپذیری به تجهیزات و تأسیسات معدن وارد کرد.

خوشبختانه، به دلیل زمان وقوع حادثه و عدم حضور کارگران در نزدیکی محل ریزش، تلفات جانی در این حادثه رخ نداد. اما خسارات مالی ناشی از توقف تولید و تعمیرات گسترده، بسیار سنگین بود.

این حادثه، توجه‌ها را به اهمیت ایمنی سازه‌ها، به ویژه در محیط‌های صنعتی سخت و شرایط آب و هوایی نامساعد، جلب کرد. تحقیقات انجام شده پس از حادثه، نشان داد که عوامل زیر در وقوع این حادثه نقش داشته‌اند:

• عدم بازرسی‌های فنی دوره‌ای: بازرسی‌های فنی منظم و دقیق از سازه‌های نگهدارنده نوار نقاله، می‌توانست علائم فرسودگی و خوردگی را به موقع تشخیص داده و از وقوع حادثه جلوگیری کند.
• عدم توجه به شرایط محیطی: شرایط آب و هوایی سخت صحرای آتاکاما، با تغییرات دمایی شدید و تابش مستقیم نور خورشید، باعث تسریع فرسودگی سازه‌ها شده بود. در طراحی و ساخت سازه‌ها، باید به این شرایط توجه ویژه‌ای می‌شد.
• عدم رعایت استانداردهای ساخت: ساخت سازه‌های نگهدارنده نوار نقاله باید مطابق با استانداردهای بین‌المللی و با استفاده از مصالح مقاوم انجام شود.

این حادثه، درس‌های مهمی در مورد اهمیت مهندسی سازه، بازرسی فنی و توجه به شرایط محیطی در طراحی و ساخت سازه‌ها به جا گذاشت.

خطای انسانی: گیر افتادن کارگر در نوار نقاله کارخانه 

در قلب یک کارخانه بزرگ تولید مواد غذایی در حومه یک شهر صنعتی در اروپا، نوار نقاله‌ای بلند و عریض، وظیفه انتقال بی‌وقفه بسته‌های محصولات بسته‌بندی شده از خط تولید پرهیاهو به انبار وسیع را بر عهده داشت. این نوار نقاله، مانند شاهرگی حیاتی در سیستم گردش مواد کارخانه، نقشی کلیدی در حفظ راندمان و سرعت تولید ایفا می‌کرد. صدای مداوم غلتک‌ها، چرخش تسمه و حرکت بسته‌ها، بخشی از صدای پس‌زمینه همیشگی کارخانه بود.

یکی از روزهای کاری، در شیفت شب، یکی از تکنسین‌های باسابقه تعمیر و نگهداری، آقای “مارتین”، وظیفه بررسی و رفع یک نقص فنی جزئی در سیستم نوار نقاله را بر عهده گرفت. مارتین، که سال‌ها در کارخانه مشغول به کار بود، با تمام زوایای این سیستم آشنایی داشت و به مهارت و تجربه‌اش در این زمینه شهره بود. نقص فنی، مربوط به یک سنسور بود که به درستی کار نمی‌کرد و باعث توقف‌های لحظه‌ای نوار نقاله می‌شد.

مارتین، طبق روال معمول، به سمت محل نقص رفت. اما در این شب، زنجیره‌ای از اتفاقات ناگوار و تصمیمات نادرست، منجر به وقوع حادثه‌ای تلخ شد.

مارتین، به جای پیروی از رویه ایمنی استاندارد کارخانه، یعنی خاموش کردن کامل نوار نقاله و استفاده از سیستم قفل و برچسب (Lockout/Tagout) برای جلوگیری از روشن شدن ناگهانی دستگاه، تصمیم گرفت که به صورت موقت و بدون قطع برق، مشکل را بررسی کند. او فکر می‌کرد که با احتیاط و سرعت عمل می‌تواند مشکل را بدون نیاز به توقف کامل خط تولید، برطرف کند. این تصمیم، اولین و بزرگترین اشتباه او بود.

او تصور می‌کرد که می‌تواند با دقت و بدون تماس با بخش‌های متحرک نوار نقاله، سنسور را بررسی کند. اما در حین بررسی، به دلیل لغزندگی سطح نوار نقاله و عدم تعادل کافی، پایش لیز خورد و به طور ناگهانی دستش به یکی از غلطک‌های گردان نوار نقاله برخورد کرد.

نیروی کشش غلطک بسیار زیاد بود. دست مارتین به سرعت به داخل دستگاه کشیده شد و در بین غلطک و تسمه نوار نقاله گیر افتاد. فریادهای دردناک او، سکوت شبانه کارخانه را شکست و توجه سایر همکاران را به خود جلب کرد.

کارگران حاضر در محل، به سرعت به سمت نوار نقاله دویدند و با عجله تلاش کردند تا دستگاه را خاموش کنند. اما به دلیل پیچیدگی سیستم و استرس ناشی از حادثه، پیدا کردن دکمه توقف اضطراری و خاموش کردن نوار نقاله، زمان زیادی طول کشید.

سرانجام، نوار نقاله متوقف شد، اما مارتین به شدت مجروح شده بود. او با تلاش فراوان از بین غلطک‌ها بیرون کشیده شد و بلافاصله به بیمارستان منتقل شد. با وجود تلاش پزشکان، به دلیل شدت جراحات وارده، متأسفانه مارتین جان خود را از دست داد.

این حادثه تلخ، شوک بزرگی به کارخانه و جامعه محلی وارد کرد. تحقیقات گسترده‌ای برای بررسی علت ریشه‌ای حادثه انجام شد. نتایج این تحقیقات، علاوه بر خطای انسانی مستقیم مارتین، به عوامل دیگری نیز اشاره داشت:

• فرهنگ ایمنی ضعیف: در کارخانه، فرهنگ ایمنی به اندازه کافی قوی نبود و برخی از کارگران، از جمله مارتین، به طور جدی به رعایت رویه‌های ایمنی پایبند نبودند.
• آموزش ناکافی: آموزش‌های ارائه شده در زمینه ایمنی کار با نوار نقاله‌ها، به اندازه کافی جامع و موثر نبود و بر اهمیت استفاده از سیستم قفل و برچسب به اندازه کافی تاکید نشده بود.
• فشار برای حفظ تولید: فشار برای حفظ سرعت و حجم تولید، گاهی اوقات باعث نادیده گرفتن نکات ایمنی توسط کارگران می‌شد.
• نقص در سیستم نظارت: سیستم نظارت بر رعایت رویه‌های ایمنی در کارخانه، به اندازه کافی قوی نبود و رفتارهای ناایمن به درستی شناسایی و اصلاح نمی‌شد.

این حادثه، درس‌های بسیار مهمی در مورد اهمیت ایمنی در محیط کار و پیشگیری از حوادث ناشی از نوار نقاله‌ها به جا گذاشت. از جمله این درس‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• اهمیت سیستم قفل و برچسب (Lockout/Tagout): استفاده از این سیستم، برای جلوگیری از روشن شدن ناگهانی دستگاه‌ها در حین تعمیر و نگهداری، حیاتی است.
• تقویت فرهنگ ایمنی: ایجاد و تقویت فرهنگ ایمنی در سازمان، به گونه‌ای که رعایت نکات ایمنی به عنوان یک ارزش اساسی در نظر گرفته شود، از اهمیت بالایی برخوردار است.
• آموزش مداوم و مؤثر: ارائه آموزش‌های مداوم و مؤثر در زمینه ایمنی کار، به کارگران کمک می‌کند تا خطرات محیط کار را به درستی شناسایی کرده و از آن‌ها اجتناب کنند.
• نظارت دقیق و مستمر: نظارت دقیق و مستمر بر رعایت رویه‌های ایمنی، از بروز رفتارهای ناایمن و وقوع حوادث جلوگیری می‌کند.
• آنالیز علت ریشه‌ای (Root Cause Analysis): پس از وقوع هر حادثه، انجام آنالیز علت ریشه‌ای برای شناسایی عوامل اصلی وقوع حادثه و اتخاذ اقدامات اصلاحی مناسب، ضروری است.

این داستان تلخ، یادآور این نکته مهم است که ایمنی، هرگز نباید فدای سرعت و راندمان شود. رعایت نکات ایمنی و پیشگیری از حوادث، وظیفه تک تک افراد در محیط کار است.

نتیجه پایانی :

این سه داستان، هرچند در نقاط مختلف جهان و در شرایط متفاوت رخ داده‌اند، اما همگی یک پیام مشترک دارند: ایمنی در کار با نوار نقاله‌ها، امری حیاتی و غیرقابل چشم‌پوشی است. حوادث ناشی از نوار نقاله‌ها، چه به دلیل آتش‌سوزی، چه ریزش سازه و چه خطای انسانی، می‌توانند خسارات جبران‌ناپذیری به بار آورند. این خسارات نه تنها شامل زیان‌های مالی و توقف تولید می‌شوند، بلکه مهم‌تر از آن، می‌توانند منجر به جراحات سنگین، از دست دادن عضو و حتی مرگ افراد شوند. بنابراین، سرمایه‌گذاری در ایمنی و اجرای دقیق رویه‌های ایمنی، نه تنها یک وظیفه اخلاقی، بلکه یک ضرورت اقتصادی و عملیاتی نیز محسوب می‌شود.

از این حوادث می‌توان درس‌های ارزشمندی آموخت. نگهداری پیشگیرانه و بازرسی‌های منظم تجهیزات، به ویژه نوار نقاله‌ها، برای جلوگیری از فرسودگی و خرابی قطعات، از اهمیت بالایی برخوردار است. نصب سیستم‌های اعلام و اطفاء حریق مناسب، به ویژه در محیط‌های پرخطر مانند معادن، می‌تواند از گسترش آتش‌سوزی و کاهش خسارات جلوگیری کند. آموزش مداوم و مؤثر کارگران در مورد نحوه کار با تجهیزات، رعایت نکات ایمنی و برخورد با شرایط اضطراری، می‌تواند از وقوع حوادث و کاهش خسارات جانی جلوگیری کند. همچنین، ایجاد و تقویت فرهنگ ایمنی در سازمان، به گونه‌ای که رعایت نکات ایمنی به عنوان یک ارزش اساسی در نظر گرفته شود، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در نهایت، انجام آنالیز علت ریشه‌ای پس از وقوع هر حادثه، برای شناسایی عوامل اصلی وقوع حادثه و اتخاذ اقدامات اصلاحی مناسب، ضروری است تا از تکرار حوادث مشابه جلوگیری شود. با رعایت این نکات و توجه به اهمیت ایمنی، می‌توان محیط کاری امن‌تر و پربازده‌تر ایجاد کرد.